Leo Lichten

De uit New York afkomstige Leo Lichten was infanterist in het Amerikaanse 9de Leger. Vanwege zijn hoge intelligentie werd hij toegelaten tot een speciale legeropleiding voor dokters, ingenieurs en tolken. Toen de behoefte aan verse troepen midden 1944 echter enorm steeg eindigde zijn opleiding abrupt en werd hij na een veel te korte opleiding als infanterist naar Europa gestuurd. Hij sneuvelde al na 3 dagen strijd bij het dorpje Prummern dat destijds langs de Siegfriedlinie lag. Leo Lichten werd 19 jaar oud.

Opgroeien in een migrantengezin

Leo Lichten werd geboren als zoon van migranten. Zijn vader Max Lichten (27 maart 1894-15 oktober 1984) werd geboren in Oostenrijk, woonde later in Duitsland en scheepte in 1912 in op de ‘Koningin Luise’ naar de Verenigde Staten. Ook zijn moeder Rachael en broer Morris reisden mee.

Leo’s moeder Molly was geboren in Rusland, woonde daarna in Polen en
reisde in 1921 via Frankrijk met de ‘Aquitania’ naar New York. Ze reisde
onder de naam Maria Greenfeld (29 augustus 1900-?), maar zou zich
later ‘Mollie’ noemen.

Beide ouders waren van Joodse komaf. Of ze een vooruitziende blik hebben gehad toen ze een ticket boekten naar Amerika weten we niet. Wat wel vaststaat is dat er tijdens de Holocaust ten minste 49 Joodse mensen met de achternaam Lichten of Likhten zijn omgekomen. Velen kwamen uit dezelfde regio als Max Lichten.

Max Lichten en Maria Greenfeld hebben elkaar al snel na Maria’s aankomst in Amerika ontmoet. Ze trouwden op 3 juni 1922 en in 1924 werd hun dochter Bella geboren. Op 31 mei 1925 volgde Leo. De familie woonde eerst in Brooklyn en daarna in Manhattan.

Leo’s vader was schilder en zijn moeder huisvrouw. Het was geen gelukkig gezin. Vader en moeder Lichten scheidden dan ook na enkele jaren huwelijk. Leo’s moeder hertrouwde waarschijnlijk midden jaren ’30 met Solomon Wolf (ca 1894-?), net als haar een Russische emigrant. Samen kregen ze nog een dochter: Muriel (ca 1937-?). Zij was dus een halfzus van Leo en Bella.

De band met Leo’s vader Max zal waarschijnlijk niet goed zijn geweest. Bij een volkstelling in 1940 liet moeder Molly haar kinderen allemaal met de achternaam ‘Wolf’ registreren.

In het leger

Leo nam op 11 augustus 1943 dienst in het Amerikaanse leger. Hij was
op dat moment 18 jaar oud en had één jaar universiteit achter de rug.
Ondanks zijn nederige komaf werd hij toegelaten tot het prestigieuze Army Specialized Training Program (ASTP). Dit initiatief van het leger bood de slimste jonge mannen (met een IQ van minimaal 120) de kans om een opleiding te volgen tot ingenieur, dokter of tolk. Uiteraard in ruil voor enkele jaren dienst in het leger.

Helaas voor Leo en zijn medestudenten besloot het leger dit trainingsprogramma al in februari 1944 te stoppen, omdat er een tekort aan soldaten dreigde. 110.000 jonge ASTP-studenten verruilden de universiteit voor directe deelname aan de oorlog. De meesten van hen werden naar infanterie-eenheden gestuurd als soldaat 1e klasse (Pfc: Private First Class). Zo ook Leo.

In april meldde hij zich bij 84 Infantry Division in Camp Claiborne in Louisiana. Hij en zijn voormalige ASTP-kameraden werden in een spoedcursus van slechts 5 weken klaargestoomd voor de infanterie. De andere soldaten van 84 Infantry Division waren op dat moment al een jaar bezig met hun opleiding.

Op 6 september verhuisde Leo’s regiment naar Camp Kilmer, New Jersey. Waarschijnlijk heeft Leo deze kans gegrepen om een bezoek aan thuis te brengen. Waarschijnlijk is toen ook de familiefoto gemaakt die bewaard is gebleven met Leo trots in uniform.

Bij de infanterie

Leo Lichten werd ingedeeld bij A-compagnie, 1e bataljon, 334 Infantry Regiment, 84 Infantry Division (bijgenaamd Railsplitters).

Als infanterist zal hij zijn ingezet als geweerschutter in een groep (Squad)
van 12 man. Drie squad’s en een hoofdkwartier groep vormden samen
een peloton, drie pelotons en een zware machinegeweer peloton
vormden samen een compagnie.

In vredestijd duurde de infanterieopleiding ongeveer vier maanden, maar later in de oorlog werd de opleidingsduur verkort omdat het front dringend infanteristen nodig had, zowel als replacement als nieuwe eenheden.

De infanterie gevechtsopleiding was zwaar en alleen de fitste mannen werden bij de infanterie ingedeeld. Tijdens de gevechtsopleiding werd veel aandacht besteed aan het leren schieten met een geweer, het gooien van handgranaten, het graven van schuttersputjes, man-tegen-man gevechten, enzovoort.

Naar de oorlog

Op 20 september scheepte Leo met zijn kameraden van 334 Infantry Regiment in op de USAT Thomas H. Barry (USAT = United States Army Troopship) in de haven van Brooklyn. In zijn jonge jaren had Leo hier nog gespeeld en een extra zakcentje verdiend met allerlei klusjes, nu scheepte hij er in naar Southampton, of beter: naar de oorlog.

Op 1 oktober kwam het regiment aan in Engeland. Ze werden gestationeerd in de buurt van Winchester. Tussen 1 en 4 november landde 84 Infantry Division op Omaha Beach en reisde direct door naar het front. Op 9 november arriveerden ze in de buurt van Gulpen in Zuid-Limburg. Op 17 november werd de divisie verplaatst naar het front.

Dat lag op dat moment even ten oosten van de Nederlands-Duitse grens en het geallieerde leger wachtte een enorm obstakel: de Siegfriedlinie. Deze 630 kilometer lange verdedigingslinie liep van Kleef – vlak bij Arnhem – tot aan de Zwitserse grens en moest de Duitse westgrens verdedigen tegen indringers. De Siegfriedlinie – door de Duisters ‘Westwall’ genoemd – was een combinatie van bunkers, geschutsopstellingen, fortificaties, mijnenvelden, loopgraven en betonnen tankversperringen: de drakentanden.

Aan de vooravond van de start van hun deelname aan de oorlog hield 84 Infantry Division halt bij het Duitse dorpje Palenberg. Daar werden de soldaten – zo blijkt uit een overgeleverde tekening – van koffie en versnaperingen voorzien door de Red Cross girls van een Clubmobile (American Red Cross 'Clubmobiles').

De slag om Geilenkirchen – Operatie Clipper

De legerleiding had besloten Infantry Division in te zetten tijdens Operatie Clipper. Doel van deze operatie was om de Duitsers uit Geilenkirchen en omgeving te verdrijven. Geilenkirchen lag precies op de grens van de opmarsgebieden van het Britse 2de leger (in het noorden) en het Amerikaanse 9de leger (in het zuiden). De geallieerde legerleiding besloot dat het offensief zou worden geleid door het Britse 30ste Korps en dat de Amerikaanse 84 Infantry Division ondersteuning zou bieden.

Geilenkirchen en omgeving werden zwaar verdedigd door geharde Duitse SS-troepen, die eerder aan het oostfront tegen het Russische leger hadden gevochten. De mannen van 84 Infantry Division werden dan ook stil toen ze hoorden tegen wie ze het moesten opnemen. Operatie Clipper zou hun eerste echte gevecht worden, en het zou meteen zwaar worden.

De legerleiding besloot de volgende strategie te hanteren: eerst het Duitse verzet vanuit verschillende bunkers aan de west- en oostzijde van Geilenkirchen onschadelijk te maken, en daarna Geilenkirchen zelf innemen en verder noordwaarts trekken.

Het gebied rond Geilenkirchen was in die tijd (en is nog steeds) landelijk. Tussen uitgestrekte akkers lagen her en der kleine dorpjes en kolenmijnen. Half november 1944 was het er guur, koud en het regende flink. Daarmee was de strijd tegen de Duitsers slechts één strijd die de Amerikaanse en Britse soldaten moesten uitvechten. De andere strijd was die tegen de modder, regen en ijs.

De strijd om Prummern

A-Compagnie van het 1ste bataljon, 334 Infantry Regiment, 84 Infantry Division - Leo’s compagnie – werd op 18 november voor het eerst in de strijd gebracht. Hun eerste doel was de velden ten oosten van Geilenkirchen in te nemen en het dorpje Prummern in te nemen. De Duitsers boden felle weerstand vanuit verschillende bunkers en loopgraven, maar op het einde van de dag was het doel bereikt en was Prummern ingenomen.

Tijd om te juichen was er echter niet, want in de nacht van 18 op 19 november zetten de Duitsers een tegenaanval in. Die begon met een half uur durende artillerieaanval op Prummern, gevolgd door een aanval van 6 tanks.

De Amerikanen boden echter tegenstand en wisten de tanks in de loop van de 19de weer terug te dringen. Aan het einde van de dag was Prummern definitief in geallieerde handen, met uitzondering van het noordoostelijke gedeelte waar een belangrijk verkeersknooppunt lag. Dat werd onder vuur gehouden door de Duiters vanaf een verhoging in het landschap, die door de Amerikanen al snel tot Mahogany Hill werd gedoopt.

Ook Geilenkirchen werd in de loop van 19 november ingenomen door de geallieerden.

Leo sneuvelt

De inname van Mahogany Hill en het ervoor gelegen verkeersknooppunt was het doel van 20 november. Bovenop de heuvel lagen verschillende kleine bunkers die daartoe moesten worden ingenomen. Leo en zijn kameraden kregen de opdracht om deze bunkers aan te vallen en alle vijandelijk tegenstand uit te schakelen.

Ondanks verslechterende weeromstandigheden zetten de Amerikaanse soldaten om 8 uur ’s ochtends de aanval in, maar de Duitse soldaten beantwoordden de opmars van 84 Infantry Division direct met dodelijk machinegeweervuur. De Amerikanen riepen artilleriesteun in en trokken weer een paar 100 meter verder. Ergens in deze strijd werd Leo Lichten dodelijk geraakt door vijandelijke kogels. Hij stierf in de velden bij Prummern, slechts 19 jaar oud.

Voor zijn kameraden was er op dat moment weinig tijd om stil te staan bij zijn dood, zolang Mahogany Hill niet was ingenomen. De opmars werd echter gestuit door Duits machinegeweervuur. Door de modderige velden was het voor geallieerde tanks heel lastig om op te rukken.

Terwijl de schemering al in zette lukte het uiteindelijk rond 17.30 om 2 Britse Churchill ‘Crocodile’ vlammenwerpertanks de bunkers uit te schakelen. Van een afstand van ongeveer 70 meter namen ze de eerste bunker onder vuur met een geweldige straal vuur. Luitenant Theodore Draper was er bij en herinnert het zich zo: “De muren van de bunker leken als hout te branden. […] Onze mannen die het geluk hadden het spektakel te zien vergaten voor een moment de modder en het gevaar op Mahogany Hill. Het was zo’n vreselijk, maar tegelijkertijd prachtig gezicht dat je [in de oorlog ziet].”

De vlammenwerpertanks braken de Duitse tegenstand. De troepen trokken de volgende dag verder en twee dagen later viel Mahogany Hill definitief in handen van de geallieerden.

Begraven in Margraten

Leo Lichten was één van de 169 soldaten die sneuvelden tijdens Operation Clipper, een gezamenlijke Brits-Amerikaanse aanval op de Siegfried Linie bij Geilenkirchen. Zijn kameraden van 84 Infantry Division zouden na Operatie Clipper kort terugkeren naar Limburg om vervolgens ingezet te worden in het Ardennenoffensief.

Van de 16 miljoen Amerikanen die deelnamen aan de oorlog, sneuvelden er uiteindelijk zo’n 292.000 in de strijd, minder dan 2%. Van de ASTP-rekruten stierven er uiteindelijk echter zo’n 20%. Een enorm hoog percentage. Het valt daarmee moeilijk te ontkennen dat ze gediend hebben als kanonnenvoer. Ze waren slecht opgeleid en waren absoluut niet klaar voor de moeilijke taak die hen als infanterist te wachten stond.

Leo Lichten was een van die ASTP-jongens. Hij werd begraven in Margraten en vond zijn laatste rustplaats in Vak E, rij 7, graf 13. Hij kreeg postuum de Purple Heart medaille toegekend.

Zijn graf is sinds enkele jaren geadopteerd door de uit Heerlen afkomstige Frans Timmermans, momenteel Eurocommissaris in het Europees Parlement.

Herinneringen

Paul Slater – ook een WOII-oorlogsveteraan - was een jeugdvriend van Leo. Enige jaren geleden brachten hij en zijn zoon Leo (vernoemd naar Leo Lichten) op uitnodiging van Frans Timmermans een bezoek aan Leo’s graf.

Paul herinnerde zich Leo als een zeer uitzonderlijk iemand: intelligent, sportief, nobel en moedig.

In een brief die Leo in oorlogstijd aan Paul schreef wenste hij hem sterkte, moedigde hem aan in zijn dromen te blijven geloven en gaf en passant te kennen zelf niet te verwachten de oorlog te overleven en daar ook vrede mee te hebben, omdat hij streed voor een nobele zaak, maar ook - wrang genoeg - omdat hij opzag tegen het vooruitzicht terug te moeten naar de ongelukkige omstandigheden van een gebroken gezin, met een moeder met wie hij het niet kon vinden. Leo wist, zo kon je tussen de regels door lezen, dat zijn veel te korte training als infanterist hem de status van kanonnenvlees gaf. Hij was daarover niet cynisch, wel gelaten.

In een autobiografisch gedicht schreef Paul vele jaren later over Leo het volgende:

One very special friend, Leo,
Was special to all of us: A remarkable intellect, athlete, comrade. With the US at war he advised me to be cautious about decision that I was contemplating.
Urging me via his Maxim, to: 'let reason be thy master and feeling be thy slave.'
writing. 'caution, es riecht nach Dem Schlechten, the progress of this [European] war is to be carefully studied.'
leo, hoping to encourage me to reply more promptly, wrote: 'my thoughts dancing to the fore have left a vacancy tormented by a curious awe that make reply a remedy.'